Gerard Monté, 8 mei 2002
Minderbroedersstraat 8 : De Drie Schalen
bouwjaar: XV / XVI
verbouwingen: 1927, 1929, 1968, 1987, 1997
Bossche monumenten
Muurwerk uit 15e en 16e eeuw
door Ed Hupkens
Het pand Minderbroedersstraat 8 heeft een rechthoekige grondslag. Het ligt binnen de eerste vestingmuur van ’s-Hertogenbosch, in de nabijheid van het tussen 1629 en 1700 gesloopte Minderbroedersklooster. Het laatmiddeleeuws gebouw kent van oorsprong een indeling in een voor- en achterhuis, gescheiden door een brandmuur. Het voor en achterhuis tellen - naast een kelder onder het achterhuis - drie niveaus: begane grond, eerste verdieping, zolder onder een zadeldak dat over de volle breedte van het pand doorloopt en een wolfeind aan de voorzijde heeft. Sinds maart 2005 staat het aangewezen als gemeentelijk monument. Het pand Minderbroedersstraat 8 heeft in beide zijgevels muurwerk uit de 15e en 16e eeuw.Foto: Josephine Peren. Onder het gehele achterhuis bevindt zich een half verdiepte kelder met tongewelf. Dit heeft een niveauverschil van 75 cm tot gevolg tussen het voor- en het hoger gelegen achterhuis. De kelder heeft de kruin evenwijdig aan de straat en was oorspronkelijk georiënteerd op de smalle, thans grotendeels bebouwde steeg links van het perceel. De nog oorspronkelijke, bakstenen keldertrap bevindt zich tegen de rechterzijgevel, ter plaatse van de brandmuur. In de voor- en achtermuur zitten vier kleine steekkapgewelven. In de linkerzijmuur is een op de steeg uitkomend, thans dichtgezet kelderlicht. Onder het voorhuis, tegen de brandmuur, bevindt zich een 19e-eeuwse beerkelder. De vroeg 19e-eeuwse, gepleisterde lijstgevel heeft een breedte van twee vensterassen. In het midden van de 20e-eeuwse pui bevindt zich een 19e-eeuwse deur met bovenlicht. De twee hoge vensters met bovenlicht aan weerszijden zijn vernieuwd en geplaatst op een nieuw gemetselde borstwering. Op de eerste verdieping zijn twee zesruits Empire schuifvensters met waaierzwikken in de bovenhoeken. De twee vierruits vensters op de zolderverdieping zijn in 1929 aangebracht en hebben moderne draairamen. De gevel wordt afgesloten met een kroonlijst. |
'n Lutske Brabants, zondag 26 februari 2023
Bouwhistorie
'De Drie Schalen' (voor 1661)
Minderbroedersstaat 8
|
Dit pand loopt in de lengte over de volle breedte van de drie hoekpercelen op de Schapenmarkt door. Aan de linkerzijde grenst een steegje dat de achtererven van de hoekpanden ontsluit. Mogelijk liep dit steegje met een haakse bocht door tot de Schapenmarkt. Het pand was waarschijnlijk in het bezit van Peter Valckenborch, die goud- en zilversmid van beroep was. Hij zal zijn bedrijf in het pand hebben uitgeoefend aangezien er geen huurders vermeld staan. In 1553 moet hij betalen voor drie schouwen en een fornuis. Diende dit fornuis voor zijn ambacht? Het pand is door een brandmuur verdeeld in een voor- en achterhuis. Het achterhuis is geheel onderkelderd, het voorhuis heeft een smaller keldertje dat | 318 |
|
daaraan grenst. De kelder heeft een inpandige ingang en een kelderlicht aan de zijde van de steeg. Het pand bezit samengestelde balklagen met peerkraalsleutelstukken. De eiken dekbalkjukken van de vermoedelijk laat 16de- of 17de-eeuwse kap zijn volgens de bouwdossiertekeningen in 1927 gesloopt. | 319 |
Literatuur
HT 1553; M 866s; P 1569; Z 1502/'3; Z 1552/'53.
A. van Drunen, Gemeentelijk monument
Minderbroedersstraat 8
BeschrijvingAlgemeen:Het pand Minderbroederstraat 8, genaamd ‘De drie schalen' en na 1661 ‘De twee Oircussens', heeft een rechthoekige grondslag en is gesitueerd aan de zuidzijde van de Minderbroederstraat, binnen de eerste vestingmuur in de nabijheid van de tussen 1629 en 1700 gesloopte Minderbroederskerk. Het laat-middeleeuwse pand kent van oorsprong een indeling in een voor- en achterhuis, gescheiden door een brandmuur, waarvan tegenwoordig slechts op de eerste verdieping een gedeelte behouden is gebleven.Het voor- en het achterhuis tellen - naast een kelder onder het achterhuis - drie niveaus, te weten een begane grond, eerste verdieping en zolderverdieping onder een zadeldak, dat over de volle diepte van het pand doorloopt en een wolfeind aan de voorzijde bezit. Beide zijgevels bezitten muurwerk uit 15de- of 16de-eeuws; in de linkerzijgevel bevindt zich op de begane grond een segmentboogvormige spaarboog, waarvan de penanten nagenoeg verdwenen zijn, horende bij een oudere balklaagconstructie. Ondanks ingrijpende verbouwingen zijn de samengestelde moerbalken van moer- en kinderbinten boven de begane grond en eerste verdieping grotendeels behouden gebleven. Het voorhuis is vier balkvakken diep, het achterhuis telt drie balkvakken. Oorspronkelijk telde beide delen één balkvak minder, maar in de negentiende eeuw is aan beide balklagen een extra onderslag balk toegevoegd. De balklaag is gedeeltelijk voorzien van peerkraalsleutelstukken, die wijzen op een 15de- of 16de-eeuwse, maar mogelijk ook nog oudere datering. Op de eerste verdieping van het voorhuis bevinden zich nog twee complete gebinten, bestaande uit muurstijlen en samengestelde balklaag met korbeels en enkele peerkraalsleutelstukken, vergelijkbaar met de sleutelstukken op de begane grond. Deze balklaag is in de late twintigste eeuw vanaf de voorgevel tot de laatste twee balkvakken van het achterhuis verhoogd. Eén gebint en moerbalk zijn daarbij op de oorspronkelijke hoogte gebleven, de kinderbinten zijn wel verhoogd. De strijkbalk tegen de achtergevel rust op twee consoles. Tijdens een verbouwing in 1929 is een oudere kapconstructie vervangen door de huidige mansardekap, die over het achterhuis doorloopt en bestaat uit drie spanten met gordingen. Onder het achterhuis bevindt zich een ten opzichte van het maaiveld half verdiepte tongewelfde kelder onder het gehele achterhuis, wat een niveauverschil van circa 75 cm tussen het voor- en het hoger gelegen achterhuis tot gevolg heeft. De kelder heeft de kruin evenwijdig aan de straat en was oorspronkelijk georiënteerd op de smalle, thans grotendeels bebouwde steeg links van het perceel. De nog oorspronkelijke | 1 |
bakstenen keldertrap bevindt zich tegen de rechterzijgevel, ter plaatse van de brandmuur. In de voor- en achtermuur zitten vier steekkapgewelfjes. In de linkerzijmuur bevindt zich een op de steeg uitkomend, thans dichtgezet kelderlicht. Onder het voorhuis, tegen de brandmuur bevindt zich een negentiende eeuwse beerkelder.Voorgevel:De vroeg 19de-eeuwse gepleisterde lijstgevel heeft een breedte van twee vensterassen. In het midden van de 20ste-eeuwse pui bevindt zich een mogelijk nog 19de-eeuwse deur met bovenlicht. De twee hoge vensters met bovenlicht aan weerszijden zijn vernieuwd en geplaatst op een nieuw gemetselde borstwerking. De pui ter hoogte van de begane grond heeft in het midden een nog mogelijk oorspronkelijke deur met bovenlicht. Aan weerszijden hiervan bevinden zich de hoge, 19de-eeuwse vensters met bovenlicht op een nieuw opgemetselde borstwering. Op de eerste verdieping bevinden zich twee zes-ruits Empire-schuifvensters met waaierzwikken in de bovenhoeken. De twee vierruitsvensters op de zolderverdieping zijn in 1929 aangebracht en hebben moderne draairamen.De gevel wordt afgesloten met een kroonlijst (1929?). Linkerzijgevel:De linkerzijgevel bestaat uit 15de- of 16de-eeuws muurwerk met een 19de-eeuwse ophoging en diverse gevelopeningen, daterend uit verschillende perioden. Op de begane grond van het voorhuis bevindt zich een segmentboogvormige spaarboog in het muurwerk tussen de eerste en de derde moerbalk. De penanten zijn nagenoeg verdwenen. In het achterhuis bevindt zich op de begane grond het restant van een eiken latei met toognagels, horende bij een voormalige doorgang die uitkwam op de steeg. De vensters op de eerste verdieping dateren uit de 20ste eeuw.Rechterzijmuur:Het pand heeft de steensdikke, vermoedelijk 16de-eeuwse rechterzijmuur gemeenschappelijk met het buurpand Minderbroederstraat 10.Achtergevel:De achtergevel is vanaf de openbare weg niet zichtbaar. Het onderste deel van de achtergevel behoort tot de 15de-eeuwse fase; de geveltop is vernieuwd.Interieur:Geen noemenswaardige afwerkingen meer aanwezig.Redengevende omschrijvingHet van oorsprong laat-middeleeuwse pand Minderbroederstraat 8 heeft monumentale waarde vanwege de gevels, de bouwstijl, de karakteristieke bouwmassa, de situering en vanwege het ensemble. Het pand heeft tevens bouw- en kunsthistorische waarde vanwege de belangwekkende balklagen, de karakteristieke kapconstructie, de aanwezigheid van structuurbepalende kelders en de aanwezigheid van een oorspronkelijke interieurindeling met belangwekkende elementen en afwerkingen. Het pand heeft historische waarde en is representatief voor de ontwikkeling in de stad ‘s-Hertogenbosch. | 2 |
Gemeente 's-HertogenboschKelder
|
Kelder eind 16e eeuw zeker aanwezig. |
Verkennend onderzoek publieksfuncties kelders aan Markt en Pensmarkt
Mosmans
Minderbroedersstraat
Biesaart866. "De drie Schalen". Na 1661 "De twee Oircussens". | 54 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Adresboeken
Minderbroedersstraat 8
M 866
Minderbroederstraat B 313 (????)
| 1865 | W. van der Putten (lederhandelaar) |
| 1875 | A. Biesaart (mr. timmerman) |
Minderbroederstraat B 337 (1880)
| 1881 | A. Biesaart (mr. meubelmaker) |
| 1908 | B. Kennis (tailleur) - J. Lansman (schoenenmagazijn) |
Minderbroedersstraat 8 (1909)
| 1910 | A.H. van Straten (kruidenier) |
| 1928 | G.W. Clerx - L.A. Schrauwen |
| 1943 | G.W. Clerx (barbier) |
Bossche Encyclopedie |